ندای فطرت

با سلام؛ لطفاً نفسیر فرمایش حضرت امیر در نهج‌البلاغه مبنی بر اینکه: «از گفتن سخن حق و نظر دادن به عدل دریغ منمایید که من در نزد خود برتر از آن نیستم که خطا نکنم و از خطا در کردار خویش احساس امنیت ندارم مگر آنکه خداوند مرا کفایت کند» ارائه فرمایید.

به سه نکته باید توجه شود: در اینکه در جای خود با براهین متعدد ثابت است که ائمه علیهم‌السلام معصومند، دیگر اینکه این عصمت از جانب خدا و با امداد او است نه اینکه ائمه مستقل از خدا عصمت داشته باشند؛ انسان به تنهایی مصون از خطاها نمی‌شود و سوم اینکه این روایات منافاتی با عصمت نداشته بلکه با بذل  دقّت معلوم می‌شود خودْ دلیل بر عصمت است.

اما نکته اول:

          ادله متعدد و متنوعی عقلاً و نقلاً در اثبات عصمت ائمه ع در دست است که شرح و بیان آن مجال خود را می‌طلبد، لکن برای رعایت اختصار اشاره می‌کنم به آنچه ابن ابی الحدید معتزلی در شرح خود آورده: فی الأخبار الصحیحة أنه قال علی مع الحق و الحق مع علی یدور حیثما دار؛[1] یعنی: در اخبار صحیح وارد شده که پیامبرص فرمود: علیّ با حق همراه است و حق با علیّ همراه است و دائره‌وار می‌گردد هرجا که او باشد...؛ این حدیث شریف دلالت می‌کند براینکه علیّ ع در تمام مراحل زندگی و در تمام گفتار و رفتارش از حق جدا نشده و درهیچ‌یک از اعمال او باطل راه ندارد و این همان عصمتی است که مورد نظر است.

و اما نکته دوم اینکه:

انسان بدون یاری و امداد الهی مصون از خطا نیست، و معنای عصمت این نیست که شخصِ معصوم، عصمتْ ذاتیِ اوست بلکه باید گفت چون به خدا پناه می‌برد و در برابر پرودگار خویش اظهار عجز می‌کند و از او استمداد می‌طلبد پس خدا او را امداد کرده و عصمت می‌یابد؛ چنانکه خداوند در حکایت حال یوسف نبیّ ع می‌فرماید: وما ابرء نفسی ان النفس لامارة بالسوء...[2] یعنی من نفس خویش را مصون از زشتی‌ها نمی‌دانم چرا که هواهای نفسانی آدمی همواره فرمان به بدی داده و به زشتی‌ها دعوت می‌کند؛ لکن در ادامه آیه می‌فرماید الا ما رحم ربی... یعنی: لکن با امداد الهی و عنایت او مشمول رحمت شده و از خطاها می‌رهد؛ همچنین در مورد نجات یوسف ع از ناپاکی‌ها می‌فرماید: ...کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشَاءَ...[3] یعنی اینچنین (بندگان مخلص را) از زشتی و فحشاء منصرف می‌کنیم...؛ بنابراین معلوم می‌شود آنچه سبب انصراف از زشتی شده همانا اراده و یاری الهی است.

اما نکته سوم اینکه: روایت مزبور در سوال، چه منافاتی دارد با آنچه گفته شد؟! در روایت آمده که حضرت می‌فرماید: من در نظر خود برتر از آن نیستم که خطا نکنم» معنایش اینست که من به خودی خود و بدون کمک الهی ممکن است دچار گناه شوم لکن با امداد الهی محفوظ می‌شوم؛ اگر دقت کنید می‌بینید که مصونیت از گناه به یاری خدا را ثابت می‌کند نه اینکه مطلقا نفی مصونیت کند، و همینطور است آنچه در ادامه آن می‌فرماید.